Niewiele wiadomo o życiu Anyte. Nawet pochodzenie poetki przez pewien czas było kwestią dyskusji. Niektórzy badacze uważali, że wywodziła się z Tegei w Arkadii, jednak Antalogia Grecka podawała jej miejsce urodzenia jako wyspę Lesbos. Ostatecznie uznano pierwszą wersję za bardziej prawdopodobną ze względu na używany przez poetkę dialekt dorycki oraz wspominanie Tegei i boga Pana w jej utworach, a wersja o Lesbos miała prawdopodobnie łączyć Anyte z Safoną. Po poetce pozostało 25 utworów zapisanych w Antalogii Palatyńskiej, co czyni ją jedną z najlepiej zachowanych artystek ze starożytnej Grecji. Dzięki temu sława i kunszt artystyczny Anyte przetrwały, a tworzący za czasów panowania Oktawiana Augusta Antypater z Tessaloniki umieścił ją na liście 9 najważniejszych poetek lirycznych oraz przyznał jej miano „kobiety-Homera”.

Styl i tematyka twórczości Anyte odbiegała od standardów tamtych czasów, nie podejmowała tematów miłosnych. Poetka interesowała się jednak kobietami i z ich perspektywy pisała swoje utwory, które stały w opozycji do tekstów napisanych przez mężczyzn. Oprócz tego tworzyła również epitafia o zwierzętach, pasterskie epigramy oraz fraszki. Anyte wprowadziła świeżość do poetyckiego świata, między innymi epigramy o tematyce wiejskiej, przedstawiające sielankowy obraz wsi. Natomiast jeśli chodzi o wcześniejsze porównanie do Homera, poetka posługiwała się językiem sławnego aojdy, a w wielu utworach nawiązywała do Iliady i Odyseji. Jednym z przykładów takiego zabiegu jest epitafium Dziewicza Antibia.

Nad dziewiczą Antibią płaczę. Aby ją dla siebie pozyskać, wielu młodzieńców przychodziło do domu jej ojca, przyciągniętych sławą urody i mądrości. Lecz nadzieje ich wszystkich Mojra bezlitosna odepchnęła.

 

 

Fresk z Krety przedstawiający delfiny, źródło: Wikimedia Commons.

Epitiafia jej autorstwa nie były poświęcone tylko ludziom. Utwory żałobne ku czci zwierząt były jedną z innowacji wprowadzonych przez autorkę. Starała się ona upamiętnić zwierzęta jako jednostki w sposób, który zarówno respektuje ich zwierzęcość, jak i uczłowiecza je do pewnego stopnia poprzez opisywanie ich tym samym stylem, co homeryckich bohaterów. Zdaniem Gutzwiller niektórzy badacze twierdzą, że sympatia, a nawet w pewien sposób utożsamianie się Anyte ze zwierzętami w lamentach, identyfikuje jej głos jako kobiecy, ponieważ takie wyrażanie uczuć i troski było bardziej charakterystyczne dla kobiet niż mężczyzn w społeczeństwie greckim, a spokojna akceptacja śmierci i straty jest bardzo charakterystyczna dla lamentów kobiecych.

Już nigdy, ciesząc się morzem niosącym żagle, nie będę wznosił karku, wynurzony nagle z głębiny.
Już nigdy nie będę sapał u kształtnego dziobu okrętu, nie będę się radował sterczącą tam moją podobizną.
Fala, ściemniała burzą wyrzuciła mnie na ląd i oto leżę bezsilny na tym ciasnym wybrzeżu.

Pomimo niewielkiej wiedzy na temat życia Anyte, jej sylwetka zachowała się u Pauzaniasza, gdzie kobieta została przedstawiona jako wysłana przez boga Asklepiosa, aby uleczyć Polikleta, fundatora oraz architekta świątyni Asklepiosa w Epidauros, który cierpiał z powodu postępującej ślepoty. Bóg ukazał się poetce i polecił przekazać mężczyźnie zapieczętowaną tabliczkę. Kobieta następnie przybyła do Epidauros oraz nakazała Polikletowi odpieczętować i przeczytać ową tabliczkę. Pomimo sceptycyzmu mężczyzna uczynił to i odzyskał wzrok.

Twórczość, która pozostała po Anyte, niezaprzeczalnie wyznaczyła nowe szlaki w świecie liryki greckiej. Poetkę często uznawano za zbyt „męską”, gdyż twierdzono, że jej epigramaty były pozbawione kobiecych wątków. W poezji artystki brakowało treści miłosnych czy nawiązań do jej prywatnego życia, co uważano za nieodłączny element „kobiecej twórczości”. Jednak między innymi Gutzwiller ukazała, że Anyte może być pierwszą epigramatyczką, która „zaprojektowała odrębną literacką personę”, zdefiniowaną specjalnie przez kobiecą wrażliwość i wartości, a kobieca osobowość Anyte przejawiała się w jej skupieniu na kobietach, dzieciach i wiejskich krajobrazach. Pewne jest to, że ukazała ona całkiem inną perspektywę zdominowanego przez mężczyzn świata literackiego.

Maja Kęsy

BIBLIOGRAFIA

Bernard S., Hellenistic Women Poets, „The Classical Journal”, Vol. 73, No. 3, 1978.

Greene E., Playing with Tradition: Gender and Innovation in the Epigrams of Anyte. Helios 2000.

Gutzwiller K., Poetic Garlands: Hellenistic Epigrams in Context, Berkeley: University of California Press, 1998.

Hutchins R., Animals as Individuals in Anyte of Tegea, Helios, 2021.