Poniżej znajdują się teksty oraz zwroty (w przekładzie i oryginale) przedstawiające postać niebiańskiego ojca, pie. *Di̯eus, reprezentowanego później przez gr. Zeusa, łac. Jowisza czy wed. Dyauṣa.

Pierwsze dwa fragmenty pochodzą z Rygwedy, gdzie Dyáuṣ Pitṛ́ pojawia się bardzo sporadycznie. Pierwszy (IV.1.10) to kawałek hymnu do Agniego, wedyjskiego boga ognia. Drugi natomiast (IV.17.4) – do Indry, głównego bóstwa tamtejszego panteonu, podobnego w funkcji do greckiego Zeusa (tym samym zbliżając Dyauṣa raczej do Uranosa, tutaj z pominięciem jednego pokolenia).

sá tū́ no agnír nayatu prajānánn áchā rátnaṃ devábhaktaṃ yád asya dhiyā́ yád víśve amŕ̥tā ákr̥ṇvan diyaúṣ pitā́ janitā́ satyám ukṣan	Niech Agni, co zna drogę, poprowadzi nas do skarbu danego mu przez bogów, który wszyscy nieśmiertelni stworzyli rozumem, który Dyáuṣ Pitṛ́, rodziciel, rozsiał prawdziwy.
suvī́ras te janitā́ manyata dyaúr índrasya kartā́ suapastamo bhūt yá īṃ jajā́na svaríyaṃ suvájram ánapacyutaṃ sádaso ná bhū́ma	Bogaty w bohaterów, Dyauṣ uznawany jest za twego rodziciela. Twórcą Indry był najlepszy rzemieślnik, co go zrodził krzyczącego i z silnym piorunem, nieruchomego jak ziemia.

 

Trzeci fragment pochodzi z Pieśni Horacego (I.12.49-52). Jest to strofka zawierająca modlitwę do Jowisza – poeta prosi w niej o trzymanie pieczy nad rządami Oktawiana Augusta, na cześć którego powstał cały utwór.

Gentis humanae pater atque custos,
orte Saturno, tibi cura magni
Caesaris fatis data: tu secundo
Caesare regnes.

Rodu ludzkiego ojcze i stróżu,
Saturna synu, twej trosce dany
jest los Cezara: władajże nami,
a Cezar – drugi.

Czwarty fragment został wyekstrahowany z Eneidy Wergiliusza (II.689-691) i tym razem jest to modlitwa Anchizesa, również skierowana do Jowisza.

Iuppiter omnipotens, precibus si flecteris ullis,
aspice nos; hoc tantum, et, si pietate meremur,
da deinde auxilium, pater, atque haec omina firma.

Jowiszu Wszechmogący, jeśli jakieś modły
Cię zjednają i godni przez wiarę jesteśmy
wejrzyj i wesprzyj, ojcze, i wzmocnij te wieszczby!

Proces składania libacji bogu-słońcu Tiwazowi (po prawej, z uskrzydlonym słońcem nad głową), źródło: Wikimedia Commons.

Ostatnie dwa fragmenty to kolejno poemat-modlitwa do Zeusa oraz wyimek z jednego z utworów Archilocha (wyrażającego zachwyt poety nad zaćmieniem słońca) .

ὦ Ζεῦ πάτερ Ζεῦ, σὸν μὲν οὐρανοῦ κράτος,
σὺ δ’ ἔργ’ ἐπ’ ἀνθρώπων ὁρᾷς
λεωργὰ καὶ θεμιστά, σοὶ δὲ θηείων
ὕβρις τε καὶ δίκη μέλει.

[ō̂ Dzeû páter Dzeû, sòn mèn ouranoû krátos,
sù d’ érg’ ep’ anthrṓpōn horā̂is
leōrgà kaì themistá, soì dè thēeíōn
hýbris te kaì dìkē mēlei.]

O Zeusie, ojcze Zeusie, ty nad niebem władasz
I ludzkim się przyglądasz czynom,
Nikczemnym i godziwym; masz też w swojej pieczy
I gwałt, i prawo pośród zwierząt.

[tłum. Jerzy Danielewicz]

χρημάτων ἄελπτον οὐδέν ἐστιν οὐδ’ ἀπώμοτον
οὐδὲ θαυμάσιον, ἐπειδὴ Ζεὺς πατὴρ Ὀλυμπίων
ἐκ μεσημβρίης ἔθηκε νύκτ’ ἀποκρύψας φάος
ἡλίου λάμποντος, ὑγρὸν δ’ ἦλθ’ ἐπ’ ἀνθρώπους δέος.

[khremátōn áelpton oudén estin oud’ apṓmoton
oudè thaumásion, epeidḕ Dzeùs patḕr Olympíōn
ek mesēmbríēs éthēke nýkt’ apokrýpsas pháos
hēlíou lámpontos, hygròn d’ ēlth’ ep’ anthrṓpous déos.]

Nie ma rzeczy niemożliwych – próżno pod przysięgą przeczyć,
Nic zadziwić nas nie zdoła, odkąd ojciec bóstw Olimpu,
Zeus, południe w noc zamienił zasłoniwszy tarczę słońca,
Gdy jaśniało pełnią blasku. Ludzi chwycił lęk śmiertelny.

[tłum. Jerzy Danielewicz]

Warto przy okazji zwrócić uwagę na interpretację muzyczną ostatniego utworu zaprezentowaną przez zespół Tyrtarion, a która wyjątkowa jest z tego względu, że zachowuje rytmikę oryginalnego metrum poematu (tetrametr trocheiczny katalektyczny). Do wysłuchania pod linkiem: https://www.youtube.com/watch?v=trzpsmrqp08.

Marcel Nowakowski

Bibliografia

Martin West, Indo-European Poetry and Myth, Oksford 2007.

Ṛg-Veda-Samhita [w:] https://titus.uni-frankfurt.de [dostęp: 08.01.2022].

Horacy, Carmina, [w:] https://www.perseus.tufts.edu/hopper/ [dostęp: 08.01.2022].

Wergiliusz, Aeneis, [w:] https://www.perseus.tufts.edu/hopper/ [dostęp: 08.01.2022].

Jerzy Danielewicz, Liryka Starożytnej Grecji, Warszawa–Poznań: Wydawnictwo Naukowe PWN 1996.