Poniżej znajdują się teksty (w przekładzie i oryginale) przedstawiające mity związane z bydłem – prakrową karmiącą byty pierwotne przed dokonaniem aktu stworzenia, lub wołem jako źródłem wszelkich innych zwierząt i płodów rolnych.

Pierwsze dwa fragmenty pochodzą z Bundahisznu (aw. Bun-dahišnīh, „Pierwotne Stworzenie”, ekscerpty wzięte zostały z rozdziałów: 4A.1 i 13.1-2), encyklopedycznego zbioru zaratusztriańskiej kosmogonii i kosmologii, napisanego w języku Pahlawi (średnioperskim). Wybrane wyimki poruszają tematykę pierwotnego wołu – jego śmierć, powiązania z protoplastą ludzkości czy rolę w stworzeniu.

Również to jest powiedziane: „gdy jedyny stworzony wół zmarł, upadł po stronie prawej. Później Gayōmard* zmarł i upadł na stronę lewą.”

W Piśmie jest powiedziane: „Gdy jedyny stworzony wół zmarł, tam, gdzie rozprzestrzenił się jego szpik, powstało pięćdziesiąt pięć rodzajów zbóż i dwanaście rodzajów ziół leczniczych.”

Jak jest powiedziane: „Ze szpiku – sezam i groch, bowiem przez ich naturę miękiszową, same są szpikiem**; z rogów – soczewica; z nosa – wyka; z krwi – owoc winny, z którego wino robią – przeto bowiem wino tak mocno krew nasila; z płuc – gorczyca; ze środka głowy – oman i majeranek, by z dala trzymać fetor Akōmana***, by zapobiec krzywdom i wszelkim rodzajom zła po kolei.

*Gayōmard – protoplasta ludzkości
**szpik – w Pahlawi istnieje jedno słowo na określenie szpiku kostnego i miękiszu (por. ang. pith)
***Akōman – zaratusztriański demon pragnień zmysłowych

Trzeci fragment to rozdział z Gylfaginning („Zwodzenie Gylfiego”), staronordyckiego tekstu należącego do zbioru Eddy młodszej, pisanej prozą.

Þá mælti Gangleri: „Hvar byggði Ymir, eða við hvat lifði hann?”

Hárr svarar: „Næst var þat, þá er hrímit draup, at þar varð af kýr sú, er Auðhumla hét, en fjórar mjólkár runnu ór spenum hennar, ok fæddi hon Ymi.”

Wówczas rzekł Gangleri: ”Gdzie mieszkał Ymir lub skąd brał wyżywienie?”

Hárr odpowiedział: „Zaraz wtedy, gdy szron stopniał, stała się krowa zwana Auðhumla; z jej wymion popłynęły cztery rzeki mleka i karmiła Ymira.”

Ostatni, czwarty fragment, to przekaz Liwiusza w Ab Urbe Condita, dotyczący mitu o Romulusie i Remusie.

Tenet fama, cum fluitantem alveum quo expositi erant pueri tenuis in sicco aqua destituisset, lupam sitientem ex montibus qui circa sunt ad puerilem vagitum cursum flexisse; eam summissas infantibus adeo mitem praebuisse mammas ut lingua lambentem pueros magister regii pecoris invenerit.

Wieść niesie, że gdy delikatne wody pozostawiły na suchym lądzie płynący żłób, w którym ułożono chłopców, wilczyca, która schodziła spragniona z okolicznych gór, zwróciła krok w stronę dziecięcego płaczu; do tego stopnia delikatnie nadstawiła uniżone sutki, że dozorca trzody królewskiej ujrzał, jak chłopcy językiem je oblizują.

Relief przedstawiający Romulusa i Remusa karmionych przez wilczycę, źródło: Wikimedia Commons.

Motyw bycia karmionym przez zwierzę przywodzi także na myśl wątek greckiej Amaltei, kozy karmiącej małego Zeusa, oraz nordyckiej kozy Heiðrún, która w Walhalli zjadała liście drzewa Læraðr i wytwarzała miód pitny dla zmarłych dzielnych bohaterów, tzw. einherjar.

Choć w powyższych utworach krowa czy wół występuje w zgoła innym kontekście (lub nie występuje wcale), na podstawie ich analizy dojść można do wniosku, że bydło było w życiu Praindoeuropejczyków niezwykle istotne. Świadczy o tym zarówno częsta obecność w mitologii i poezji (por. homerycki epitet Hery „wolooka”), jak rozwój lingwistyczny poszczególnych słów, tak pie. *peḱu „bydło” dało łac. pecu „bydło” (> pecunia „pieniądze”) jak i ostatecznie ang. fee „opłata”. Krowy nie były więc wyłącznie źródłem pożywienia, ale swoistym fundamentem gospodarki.

Marcel Nowakowski

Bibliografia

Bruce Lincoln, The Indo-European Myth of Creation, [w:] „History of Religions” 1975, 15 (2), p. 121-145.

Martin West, Indo-European Poetry and Myth, Oksford 2007.

Domenico Agostini, Samuel Thrope (ed. i tłum.), The Bundahišn. The Zoroastrian Book of Creation, Oksford 2020.

Tytus Liwiusz, Ab Urbe Condita, [w:] https://www.perseus.tufts.edu/hopper/ [dostęp: 11.12.2021].

Gylfaginning, [w:] https://www.heimskringla.no [dostęp: 11.12.2021].