TW: gwałt, samobójstwo

Szczegóły mitu o Fyllis nie są jednoznaczne. Wiadomo, że była zakochana w Demofoncie lub Akamasie, jego bracie. W zależności od wersji mitu była albo żoną jednego z nich, albo miała nią zostać wkrótce po powrocie narzeczonego z wyprawy do Aten. Według Apollodora Fyllis była córką króla Tracji. Miała zakochać się w przybyłym do królestwa po zakończonej wojnie trojańskiej Demofoncie i wyjść za niego. Jednak wcześniej zapragnął on wrócić na jakiś czas do swojej ojczyzny, co uczynił, przyrzekając powrót do żony. Fyllis przed rozstaniem miała mu wręczyć szkatułkę, która, jak twierdziła, zawierała przedmioty związane z kultem Rei. Zabroniła mu jednak jej otwierać, chyba że straci nadzieję na powrót. Demofont osiedlił się na Cyprze, a zrozpaczona Fyllis, nie doczekawszy się jego powrotu, popełniła samobójstwo. Mężczyzna otworzył podarek, jednak Apollodor nie opisuje, co się w nim znajdowało. Pisze natomiast, że Demofonta ogarnął strach i postanowił natychmiast wrócić do Tracji. Jego koń potknął się, a mężczyzna upadł wprost na swój miecz i zginął.

Hyginus przedstawił los Fyllis nieco inaczej. Po śmierci miała zostać pochowana przez rodziców. Przy grobowcu rzekomo wyrosły drzewa, których liście usychały i spadały, jakby opłakiwały jej śmierć. Dzięki temu wydarzeniu liście miały zawdzięczać swoją nazwę w języku greckim – φύλλον [phyllon].

Jednak szczególnie warte uwagi jest przedstawienie Fyllis w Heroidach Owidiusza. Druga Heroida zawiera jej list do męża. Opis faz księżyca wskazuje, że Demofont obiecał wrócić po miesiącu, jednak nie wrócił nawet po czterech.

Gdy rogi księżyca na nowo się złączą w pełny krąg, wtedyś obiecał swój okręt znowu zakotwiczyć u naszych brzegów, a oto już po czterykroć księżyc się chował, po czterykroć urastał do pełni, lecz na fali sytońskiej nie przypłynął żaden statek attycki. (tłum. Wanda Markowska)

William Waterhouse – Phyllis and Demophoon, źródło: Wikimedia Commons.

Fyllis oskarża ukochanego, że ją opuścił. Pisze, że początkowo obawiała się jego śmierci oraz próbowała usprawiedliwiać jego przedłużający się powrót. Błagała bogów, by pozwolili mu bezpiecznie wrócić do domu. Statek jednak nie przypływał, a jej smutek przerodził się w złość. Zaczęła żałować, że się zakochała i uwierzyła w jego miłość. List zakończyła deklaracją popełnienia samobójstwa. Chciała, by na jej nagrobku widniał napis obarczający Demofonta winą za jej śmierć.

W Remedia Amoris Owidiusz przyjmuje postawę moralizatorską względem bohaterki. Napisał, że gdyby posłuchała jego rady i przeszła drogę do brzegu jeszcze dziewięć razy, Demofont zdążyłby dopłynąć i do tragedii by nie doszło. W tym samym utworze Owidiusz twierdzi, że przyczyną śmierci Fyllis był brak bliskiej osoby, która odwiodłaby ją od pomysłu popełnienia samobójstwa. Poeta, zdaje się, jest pełen żalu i rozpacza nad jej losem, oraz traktuje jej historię jako przestrogę, by unikać odosobnienia osób skrzywdzonych przez ukochanych.

Można odnieść wrażenie, że Owidiusz pod maską współczucia kryje protekcjonalną postawę względem bohaterki. Przedstawia ją jako kobietę zbyt emocjonalną, by podejmować racjonalne decyzje. Zdaje się więc, że Fyllis była kolejną naiwną bohaterką, która zaufała mężczyźnie i została przez niego zdradzona. Jednak Laurel Fulkerson w swojej analizie Heroid udowadnia, że było zupełnie odwrotnie. Autorka zauważa, że Fyllis od początku była nieufna w stosunku do męża. Podarowała mu szkatułkę, na wypadek gdyby miał nie wrócić oraz, jak wiadomo z Heroid, dokładnie wiedziała, ile czasu minęło, musiała więc kontrolować sytuację. Poza tym straciła zaufanie po 4 miesiącach, co w porównaniu do sztandarowej bohaterki oczekującej na męża – Penelopy – wydaje się czasem niesłychanie krótkim.

Jako ciekawostkę warto wspomnieć o dziele współczesnym, które kontruje Owidiuszowe przedstawienie Fyllis. 9 listopada 2020 roku w Jermyn Street Theatre w Londynie ukazała się, dostępna do obejrzenia online, sztuka The Labirynth reżyserowana przez Adjoa Andoh, Toma Littlera i Cat Robey. Sztuka była podzielona na 15 krótkich części i opierała się na Heroidach. Aktorka grająca Phyllis w pewnym momencie przerwała monolog do Demofonta i zwróciła się do samego Owidiusza, by oskarżyć go, że co prawda przedstawił ją jako heroinę, ale uczynił z niej nieszczęśliwą, pozbawioną nadziei kobietę. Ubolewa też nad tym, że Heroidy są pełne kobiecego cierpienia. Nie sposób się z tą refleksją nie zgodzić. Wszakże, choć Heroidy dotyczą kobiet, są utworem pisanym przez mężczyznę dla mężczyzn, a więc odzwierciedlają męskie wyobrażenie o kobietach. Nie dziwi więc, że Fyllis, opuszczona przez męża, popełniła samobójstwo, niezależnie od tego, czy jej miłość była szczera, czy podszyta wątpliwościami.

Gabriela Rogala

Bibliografia

• Hyginus, Fabulae, from The Myths of Hyginus, tłum. Mary Grant. University of Kansas Publications in Humanistic Studies, no. 34, online: https://topostext.org/work/206 [dostęp: 25.11.2021]
• Apollodorus, Library Epitome, tłum. J. G. Frazer, online: https://www.theoi.com/Text/ApollodorusE.html [dostęp: 30.12.2020]
• Owidiusz, The Cure For Love by Ovid, online: https://www.nikolasschiller.com/blog/index.php/archives/2008/04/03/1345/ [dostęp: 25.11.2021]
• Owidiusz, Heroidy, Wydawnictwo Literackie, 1986, tłum. Wanda Markowska
• Laurel Fulkerson, The Ovidian Heroine as Author: Reading, Writing, and Community in the Heroides, Cambridge University Press, 2005
• https://www.theguardian.com/stage/2020/nov/09/15-heroines-the-labyrinth-review-jermyn-street-theatre [dostęp: 04.01.2021]