Poniżej znajdują się teksty (w przekładzie i oryginale) ilustrujące motyw Bliźniaka
i Człowieka, dwóch przedwiecznych bytów, przez które został stworzony świat.

Pierwsze dwa fragmenty (strofy 21. i 33.) pochodzą z tego samego staronordyckiego utworu, Vafþrúðnismál (Leże Vafþrúðnira), trzeciego w cyklu Eddy Poetyckiej. Uważa się, że ten konkretny poemat powstał około wieku X. Fragmenty przedstawiają kosmogonię nordycką – ukształtowanie świata z części ciała Ymira oraz powstanie człowieka.

Vafþrúðnir kvað: „Ór Ymis holdi var jörð of sköpuð, en ór beinum björg, himinn ór hausi ins hrímkalda jötuns, en ór sveita sær.”	Vafþrúðnir przemówił: „Z ciała Ymira Ziemia była ukształtowana, Z kości góry, Niebo z czaszki Lodowatej giganta, A z krwi ocean.”
Vafþrúðnir kvað: „Undir hendi vaxa kváðu hrímþursi mey ok mög saman; fótr við fæti gat ins fróða jötuns sexhöfðaðan son.”	Vafþrúðnir przemówił: „Mówią, że pod pachami Lodowego giganta urosła Dziewoja i mąż, razem; Stopa ze stopą Mądrego giganta stworzyły, Syna o sześciu głowach.”

Trzeci fragment zaczerpnięty został z Germanii Publiusza Korneliusza Tacyta (II), napisanej ok. r. 98 n.e. Historyk omawia starożytne pieśni Germanów oraz nazwy poszczególnych plemion. Pojawia się tutaj streszczenie mitu o Tuiście i jego synu Mannusie, którego utożsamiać można z praindoeuropejskim *Manu.

Celebrant [Germani] carminibus antiquis, quod unum apud illos memoriae et annalium genus est, Tuistonem deum terra editum. ei filium Mannum originem gentis conditoresque Manno tres filios adsignant, e quorum nominibus proximi Oceano Ingaevones, medii Herminones, ceteri Istaevones vocentur.

W starożytnych pieśniach – jedynym ich sposobie na upamiętnianie historii – czczą boga Tuista, zrodzonego z ziemi, oraz jego syna Mannusa, jako początek oraz twórców ich narodu. Mannusowi przypisują trójkę synów, od których imion plemię najbliższe morzu zwie się Ingewońskim, pośrodku – Herminońskim, natomiast pozostałe – Istewońskim.

Brązowa figurka poddającego się Germana, źródło: Wikimedia Commons.

Czwartym tekstem jest fragment hymnu Purusha Sukta (Hymn Człowieka) pochodzącego z Rygwedy (X. 90 11-14), zbioru utworów napisanych w tzw. sanskrycie wedyjskim. Jest to hymn ajtiologiczny, przedstawiający genezę czterech kast indyjskich oraz stworzenie świata w ogóle.

yát púruṣaṃ ví ádadhuḥ katidhā́ ví akalpayan múkhaṃ kím asya kaú bāhū́ kā́ ūrū́ pā́dā ucyete brāhmaṇò 'sya múkham āsīd bāhū́ rājaníyaḥ kr̥táḥ ūrū́ tád asya yád vaíśyaḥ padbhyā́ṃ śūdró ajāyata candrámā mánaso jātáś cákṣoḥ sū́ryo ajāyata múkhād índraś ca agníś ca prāṇā́d vāyúr ajāyata nā́bhyā āsīd antárikṣaṃ śīrṣṇó dyaúḥ sám avartata padbhyā́m bhū́mir díśaḥ śrótrāt táthā lokā́m̐ akalpayan

Gdy podzielili Człowieka Na ile części go rozłożyli? Co było ustami, co rękami? Czym miały być uda i stopy? Bramin był ustami, Rękami władca się stał, Udami – człek wolny, Ze stóp zrodził się sługa. Z umysłu powstał księżyc. Z oka zaś – słońce. Z ust Indra i Agni* A z dechu Wāju. Z pępka był przestwór, Z głowy powstały niebiosa, Ze stóp ziemia, a z uszu kierunki. Tak ułożyli światy.

Piąty fragment pochodzi z dzieła historycznego Dzieje Rzymu od założenia miasta Tytusa Liwiusza (I 16), napisanego na przełomie I w. p.n.e. i I w. n.e. W utworze, prócz standardowej wersji sprzeczki Romulusa z Remusem i w konsekwencji śmierci Remusa z ręki brata bliźniaka, pojawia się również wspomnienie o tradycji zgoła mniej znanej, konkretniej o rozszarpaniu Romulusa przez senatorów. Jest to dość dalekie odejście od mitu oryginalnego, niemniej paralele są wciąż bardzo dobrze widoczne.

Fuisse credo tum quoque aliquos, qui discerptum regem patrum manibus taciti arguerent; manavit enim haec quoque, sed perobscura fama.

Wierzę jednakowoż, że już wówczas byli tacy, którzy rozpowszechniali wieść, jakoby [Romulus] miał zostać rozerwany na strzępy rękami senatorów; choć historia to mało znana, jednak zachowała się do naszych czasów.

            W przytoczonych utworach warto szczególnie zwrócić uwagę na paralelizm związany z ofiarą z Człowieka składaną przez większą ilość bogów, a stanowiąca akt twórczy. Nawet wówczas, gdy oryginalny mit popadł nieco w zapomnienie, jego echa przebijają się w mniej znanych opowieściach i historiach, jak tej podanej przez Liwiusza. Podobieństwa leksykalne i mitologiczne są tutaj zauważalne do tego stopnia, że nie sposób nie uznać ich za faktycznych „potomków” jednego, oryginalnego pramitu praindoeuropejskiego.

Marcel Nowakowski

Bibliografia

Martin West, Indo-European Poetry and Myth, Oksford 2007.

Publiusz Korneliusz Tacyt, Germania, [w:] https://www.perseus.tufts.edu/hopper/ [dostęp: 26.11.2021].

Tytus Liwiusz, Ab Urbe Condita, [w:] https://www.perseus.tufts.edu/hopper/ [dostęp: 26.11.2021].

Ṛg-Veda-Samhita [w:] https://titus.uni-frankfurt.de [dostęp: 26.11.2021].

Vafþrúðnismál, [w:] https://www.heimskringla.no [dostęp: 26.11.2021].