Kalchas to jeden z najbardziej znanych wieszczów w mitologii greckiej, który największą sławę zyskał podczas wojny trojańskiej, będąc naczelnym profetą Agamemnona. Proroczymi mocami obdarował go sam Apollo. Jego całe życie skupiało się wokół wróżenia, dlatego nie ma nic dziwnego w tym, że jego własna śmierć także była z tym związana. Istnieje wiele wersji mitu dotyczącego schyłku życia Kalchasa. Przekazane sposoby dokonania przez wieszcza swojego żywota rozciągają się od samobójstwa, po śmierć ze zmartwienia, czy też zadławienia.

Najbardziej popularną wersją jest ta, w której wróżbita w czasie powrotu spod Troi otrzymuje, najprawdopodobniej od Helenosa, przepowiednię, że umrze, gdy spotka wieszcza przewyższającego go umiejętnościami. Wróżba spełniła się, kiedy Kalchas, podróżując przez Kolofonie, napotkał na swojej drodze Mopsosa, syna Manto i Apolla, z którym wdał się w pojedynek mający wyłonić lepszego wieszcza. Istnieje kilka różniących się od siebie opisów tego, jak wyglądała konkurencja między tą dwójką. U Strabona dowiadujemy się o dwóch możliwych scenariuszach potoczenia się tej rywalizacji. Według wersji Hezjoda, Kalchas nakazał Mopsosowi stwierdzić, ile fig rośnie na wskazanym przez niego drzewie. Młody wieszcz odpowiedział prawidłowo, a Kalchas przez to zmarł ze zmartwienia. Inaczej jednak podaje Feredykes, który pisze, że wieszcz kazał wskazać Mopsosowi, ile młodych nosi w sobie ciężarna locha. Ten odparł na to, że trzy małe prosięta, z których jedno to samica. Odpowiedź ta okazała się poprawna, a Kalchas umarł z żalu. Istnieją również wersje, w których mówi się, że zadano dwa pytania. Pierwsze – o drzewo figowe – zadał Kalchas, a drugie – o świnię – Mopsos, lecz starszy nie był w stanie odpowiedzieć na ostatnie pytanie i umarł zgodnie ze słowami wyroczni. Tak przedstawił tę historię między innymi Tzetzes, choć znaczącą różnicą w jego wersji było to, że locha miała urodzić 10 młodych, czego Kalchas nie mógł stwierdzić.

Wieszczek Kalchas obecny przy ofierze z Ifigenii, źródło: Wikimedia Commons.

Trochę inny wariant śmierci Kalchasa przedstawia Konon w Narracjach, gdzie wracający spod Troi mężczyzna wdaje się w spór o zwierzchnictwo nad wyrocznią Apolla w Klarus, które sprawował Mopsos. Rywalizacja została rozwiązana przez króla Likijczków Amphimachosa, który potrzebował porady w sprawie rozpoczęcia wojny. Mopsos stanowczo mu to odradził, natomiast Kalchas stwierdził, że nie ma się czego obawiać. Król wyruszył na wojnę, którą przegrał, przez co wieszcz popełnił samobójstwo.

Istnieje jeszcze inna wersja mitu dotycząca śmierci Kalchasa, według której miał on po wojnie trojańskiej osiedlić się w Kolofonie i założyć własną winnicę. Pewnego dnia, pracując na polu, spotkał innego wróżbitę, który powiedział, że umrze on, zanim zdąży skosztować swojego wina. Właśnie dlatego Kalchas, aby udowodnić nieprawdziwość twierdzenia rozmówcy, zaprosił go do siebie na degustację. Podobno tak bardzo się śmiał przykładając kielich do ust, że udusił się zanim zdążył spróbować wina.

Śmierć Kalchasa była opisywana przez wielu twórców i przedstawiana w różnych wersjach ukazujących wieszcza jako pokonanego przez umiejętności, którym zawdzięczał swoją pozycję. Jego walka z przeznaczeniem ujawnia, że wiedza, nawet ta najbardziej zaawansowana, nie wystarczy, aby powstrzymać człowieka od próby – jak gdyby ludzka natura nie dawała prawa na poddanie się, pomimo braku szans na wygraną.

Maja Kęsy

Bibliografia

1. Pierre Grimal „Słownik mitologii greckiej i rzymskiej” s. 240, 1997
2. Hezjod „Melempodia”, § 1
3. Strabon „Geografia” 14.1.27
4. John Tzetzes „Scholiast on Lycophron” 427-430, 980
5. Oktawiusz Jurewicz „Słownik grecko- polski” s. 600
6. Conon „Narracje”
7. Maurus Servius Honoratus, komentarz do „Bukolik” VI. 72 Wergiliusza