Jak wyglądała homoseksualność w starożytnym Rzymie? Jeśli zadajesz sobie takie pytanie, to z pomocą przychodzi Sekcja Badań nad Historią Seksualności, która zaprasza na krótki artykuł wyjaśniający rzymskie podejście do homoseksualności.

Zacznijmy więc od problemów z terminologią – trudno mówić o rzymskiej homoseksualności! Na potrzeby naszych rozważań (tożsamościowych, naukowych, filozoficznych…) używamy tego pojęcia, by móc przekazać naszym odbiorcom istnienie związków męsko-męskich w kontekście zachowań seksualnych. Jak jednak wiemy, to pojęcie zostało skonstruowane w XIX wieku, a wraz z rozwojem Pride’u i społeczności LGBTQ+ zaczęło oznaczać orientację seksualną oraz wyrażać przynależność kulturową. W takim ujęciu stało się jednak „zamkniętą” tożsamością, co do której przynależności należy spełniać określone warunki (m.in. cechy osobowości czy styl życia); nie będę tutaj wchodzić w szczegóły związane z polityką tożsamości, zaznaczę jedynie, że opisane przeze mnie wyżej podejście nazywane jest esencjalistycznym, a w opozycji do niego stoi stanowisko konstruktywistyczne (czyli takie, które zakłada, że pojęcia tożsamościowe są konstruowane kulturowo). By uniknąć problemów związanych z ekstrapolacją współczesnego rozumienia seksualności, część badaczy woli mówić o zachowaniach homoerotycznych lub MLM/MSM (male-loving-male/men who have sex with men). Rzymianie określali relacje męsko-męskie mianem greckiego zwyczaju zaczerpniętego z Hellady: czasami możemy się spotkać z terminem greckiej miłości.

Jak więc wyglądał amor Graecus? Dla Rzymian seks mężczyzny z mężczyzną nie był niczym szokującym ani niemoralnym, chyba że nie spełniał on wymagań kulturowych, jakimi był obwarowany. Do najważniejszych należały: męskość/kobiecość, pozycja podczas stosunku – aktywna lub pasywna – oraz status społeczny. Dorosły wolny mężczyzna mógł uprawiać seks jako penetrujący jedynie z niewolnikiem lub mężczyzną stojącym od niego niżej w hierarchii społecznej, np. z jeńcem wojennym. W grę wchodziła rzymska etyka i rozumienie męskości – pozycja penetrowanego (łac. pathicus) w rzymskim rozumieniu była łączona z kobiecością. Pasywny mężczyzna tracił swoją męskość i zyskiwał miano zniewieściałego i miękkiego – często używano wobec niego wyzwiska cinaedus (np. w sławnym wierszu Katullusa Carmen 16). Cinaedi mieliby być subkulturą, przypominającą dzisiejsze gejowskie tożsamości związane z pozycją seksualną. Przejmowali oni kobiece zwyczaje i ubiór, często uprawiali seks, a ich tożsamość płciowa w świadomości społeczeństwa była niejednoznaczna (dzisiaj powiedzielibyśmy, że ich ekspresja płciowa przekraczała stereotypy).

Kulturowe uwarunkowania tworzyły (i tworzą) upodobania seksualne: jeśli odczuwamy chęć użycia współczesnych terminów do oddania relacji w rzymskim społeczeństwie, pewnie najbliższym słowem byłaby biseksualność. Uważam, że nie ma sensu używać dychotomicznych pojęć homoseksualność/heteroseksualność, które zostały wytworzone w XIX wieku i wchłonięte przez współczesną kulturę – dla Rzymian od bycia „prawdziwym heteroseksualistą” bardziej liczyło się zachowanie swojej męskości i pozycji społecznej podczas osiągania satysfakcji seksualnej.

Julian Skowronek 

Bibliografia:

J. Kochanowski, Queer studies – wprowadzenie, w: Queer studies. Podręcznik kursu, Kampania Przeciw Homofobii 2010

A. Lear, Ancient pederasty: an Introduction, w: A Companion to Greek and Roman Sexualities, ed. By Thomas K. Hubbard, Wiley-Blackwell 2014

Marylin B. Skinner, Sexuality in Greek and Roman Culture, Wiley-Blackwell 2005

A. Wypustek, Rzymskie grafitti seksualne, erotyczne i miłosne z Pompejów i Herkulanum   (I wiek n.e.), Sub Lupa 2020